ნათია ცაბუტაშვილის საქმე ახალი და ძალიან მნიშვნელოვანი სიტყვაა ქართულ ჯანდაცვაში. ამბავი 2015 წლიდან იწყება, ნათია მოლეკულური გენეტიკით ინტერესდება. ეს ის დროა, როცა საქართველოში დნმ-ის დონეზე კვლევები საერთოდ არ ტარდებოდა. მაშინ ამ საქმეს არაკომერციული იდეით შეეჭიდა. 5 წელი გავიდა და ახლა ის Health Mark Group-ის დამფუძნებელია. ეს ის ჯგუფია, რომელიც საქართველოში მოლეკულური გენეტიკის ლაბორატორიებს მართავს.
ადამიანის დნმ-ის თანმიმდევრობის სრულად გაშიფვრა ამერიკის შეერთებულ შტატებში 1990 წელს დაიწყეს, გენომის პროექტს 15 წელი დასჭირდა. ნათია გვეუბნება, რომ სამედიცინო დარგის განვითარების თანამედროვე ეტაპზე პერსონალურ, ანუ პრეციზიულ მედიცინას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. პრეციზიული მედიცინა პაციენტების ისეთი ცალკეული ჯგუფების შექმნას გულისხმობს, რომლებისთვისაც სამედიცინო მომსახურების, ინტერვენციისა და პრეპარატების შერჩევა ინდივიდუალურად, პაციენტის პრეპარატისადმი მგრძნობელობისა და დაავადების რიკის ზუსტი გათვალისწინებით ხდება.
„1 დნმ 100 მლნ ნუკლეოტიდისგან შედგება, ერთი ადამიანი კი – 6 მლრდ ნუკლეოტიდისგან. თითოეული ადამიანის უჯრედი 23 წყვილ ქრომოსომას მოიცავს, რომლებიც თავის მხრივ დნმ-ის მოლეკულისგან შედგება. ქრომოსომათა ერთობლიობა ქმნის გენომს. გენომიკა გენეტიკის ნაწილია, რომელიც შეისწავლის გენომის სტრუქტურას და მუშაობის პრინციპებს. სამედიცინო დარგის განვითარების თანამედროვე ეტაპზე, პერსონალურ, ანუ პრეციზიულ მედიცინას, უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. ამ მიდგომის მნიშვნელობა საგრძნობლად გაიზარდა ახალი მოლეკულურ-ბიოლოგიური დიაგნოსტიკური ტესტებისა და ბიოინფორმატიკული მეთოდების, განსაკუთრებით კი, გენომიკის დარგის განვითარებასთან ერთად. კერძოდ, გენომიკის კვლევის მეთოდებით შესაძლებელია დაავადების ხელშემწყობი ფაქტორებისა და შესაბამისად, ცალკეული პაციენტის რისკების მოლეკულური საფუძვლების გამოვლენა. ყოველ ინდივიდს გენომის უნიკალური ვარიაცია ახასიათებს, რაც თავისთავად ადამიანის ჯანმრთელობას არ ხელყოფს, მაგრამ სპეციფიკური გარემო ფაქტორებისა და ქცევის ნორმების პირობებში, გენომი კრიტიკულ მნიშვნელობას იძენს. თანამედროვე გენეტიკა სწრაფად ვითარდება. თვითგამორკვევის სურვილმა მიგვიყვანა იმ აღმოჩენამდე, რომ ყველა ადამიანს დნმ-ის 99% საერთო აქვს, ხოლო დანარჩენი 1% ვარიაციების ის მიზეზია, რომლითაც თითოეული ადამიანი განვსხვავდებით“.
ინსპირაცია, რომ გენეტიკის კვლევას შეჭიდებოდა ნათია ცაბუტაშვილისთვის გახშირებული ძუძუს კიბოს შემთხვევები იყო. მათ შორის იმიტომაც, რომ პროფესიით ონკოქირურგი, მამოლოგია. ექიმების ოჯახის წევრმა პროფესიული არჩევანი ბავშვობიდან გააკეთა. ოჯახში მუდმივად ესმოდა საუბრები პაციენტებზე, ადამიანთა ჯანმრთელობაზე, გარემოსაც სწორედ ამ მიმართულებით აღიქვამდა. საქართველოში მიღებული განათლების პარალელურად, ნათიას სამუშაო გამოცდილება მოიცავს ისეთ ქვეყნებში პრაქტიკას, როგორიცაა: გერმანია, იტალია, ინგლისი.
ვიდრე, მოლეკულური გენეტიკით დაინტერესდებოდა, იყო რამდენიმე კლინიკის მამოლოგი, ძუძუს კიბოსთან ბრძოლის საერთაშორისო ორგანიზაცია EUROPA DONNA-ს საქართველოს ოფისის მრჩეველი, საქართველოს კიბოს კვლევის ჯგუფის წევრი; ნათია ცაბუტაშვილი კიბოსთან ბრძოლის ალიანსის დამფუძნებელიცაა.
2017 წელს ნათია საქართველოში გენომის კვლევისა და დიაგნოსტიკის ცენტრს „ალელის“ აფუძნებს და იწყებს ონკოგენეტიკით. ცენტრი ონკოჰემატოლოგიურ კვლევებს ატარებს, მათ შორის გენის სექვენსის მეთოდოლოგიის გამოყენებით. ის დაკომპლექტებულია საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად სპეციალიზებული ბიოლოგების, ბიოინფორმატიკოსების, ონკოლოგების, პათომორფოლოგებისა და მეცნიერთა ჯგუფის მიერ. ნათია ცაბუტაშვილის მარტო ეს ერთი ცენტრი პაციენტებს შედეგზე ორიენტირებულ და მოლეკულურ დიაგნოსტიკაზე დაფუძნებულ კვლევებს სთავაზობს. ამ კვლევების საფუძველი დნმ-ის და რნმ-ის დონეზე ინფორმაციის წაკითხვაა. ქართულ ჯანდაცვაში „ალელის“ გამოჩენამ ის მომსახურება გახადა ხელმისაწვდომი, რომლითაც საქართველოს მოქალაქეები მანამდე მხოლოდ უცხოეთის კლინიკების მეშვეობით სარგებლობდნენ. ხელმისაწვდომობა პაციენტებისთვის ერთადერთი სარგებელი არ არის, ახლა საქართველოში ამ მნიშვნელოვანი კვლევების ჩატარება 50%-ით იაფიც კი ჯდება.
მალევე ნათია ცაბუტაშვილის პარტნიორი შვედეთში მოღვაწე ქართველი მეცნიერი ზაალ კოკაია ხდება და ქართულ ბაზარზე „მედ დიაგნოსტიკა“ შემოდის, ისიც მოლეკულური გენეტიკის ლაბორატორიაა. ნათიამ ამ ახალი ცენტრის გუნდი ამერიკასა და ევროპაში მოღვაწე ქართველი სპეციალისტებით დააკომპლექტა. „მედ დიაგნოსტიკა“ პაციენტებს მოლეკულურ გენეტიკურ კვლევებს ონკოჰემატოლოგიის გარდა რეპროდუქტოლოგიაში, მეან-გინეკოლოგიაში, ინფექციურ დაავადებებში, ფარმაკოგენომიკაში, პრევენციულ მედიცინაში, პედიატრია-ნეონატოლოგიასა და ენდოკრინოლოგიაში სთავაზობს.
„გენები გვაძლევს სიგნალს, ყველაზე ზუსტ ინფორმაციას ჩვენ შესახებ. თავიდან ყველაფერი ენთუზიაზმით დაიწყო. მინდოდა ძუძუს კიბოს ქართული გენები შემესწავლა. მაინტერესებდა რა იყო გენეტიკური პრობლემების მიზეზი, რატომ გვქონდა ამდენი დარღვევა. როგორც ექიმს ძალიან ცუდი ქეისები მქონდა და შესაბამისად გამიჩნდა შეკითხვებიც. იმ პირობებში, როცა საქართველოში ძალიან გართულებულია დიაგნოზის დასმა, გენეტიკის კვლევა კრიტიკულ მნიშვნელობას იძენს, მათ შორის სწორი დიაგნოზისა და სწორი მკურნალობის მიმართულებით“.
„მედ დიაგნოსტიკა“ ფართო საზოგადოებამ კორონავირუსის პირობებში გაიცნო. ლაბორატორიული სიმძლავრე სამედიცინო ცენტრს საშუალებას აძლევს დღეში 1500-მდე PCR ტესტიც კი გააკეთოს და ასე პანდემიის პირობებში სახელმწიფოს გვერდით დაუდგეს. უფრო მეტი თვალსაჩინოებისთვის გეტყვით, რომ კოვიდტესტებზე 20 მოლეკულური ბიოლოგი სპეციალისტი, 23 ეპიდემიოლოგი ფაქტობრივად 24 საათიან რეჟიმში მუშაობს. „მედ დიაგნოსტიკას“ ეპიდემიოლოგები ტესტის ასაღებად მიდიან ბინებზე, საკარანტინე სივრცეებში, ყველგან, სადაც ეს ქვეყანას უხილავ მტერთან ბრძოლაში სჭირდება.
მოლეკულური გენეტიკის კვლევა „ალელსა“ და „მედ დიაგნოსტიკაში“ არ სრულდება. ნათია ცაბუტაშვილი კიდევ ერთი კომპანიის „ჯენეტიქსის“ დამფუძნებელიცაა. კომპანია პროექტ „აწარმოე საქართველოს“ ფარგლებში მოლეკულური კვლევებისთვის გამოსაყენებელ კიტების წარმოებას იწყებს, რომელიც არა მარტო საქართველოში, არამედ მსოფლიო ბაზარზე გავა. პირველ რიგში, დიაგნოსტიკური პანელების გაყიდვა ამიერკავკასიის ბაზარზე იგეგმება. ამ გენეტიკური კვლევის ცენტრის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულება ონკოგენეტიკასთან ერთად ფარმაკოგენომიკის კვლევაცაა. „ჯენეტიქსის“ გუნდის მიზანია საქართველოში დაინერგოს საერთაშორისო სტანდარტების მოლეკულურ-გენეტიკურ მეთოდზე დაფუძნებული კვლევები, რაც ქართველ ექიმებს მისცემს ზუსტ ინფორმაციას, რომელიც საჭიროა პაციენტის სწორი დიაგნოსტირებისა და მკურნალობისთვის.
„ფარმაკოგენომიკა, ეს გახლავთ წამლების მოქმედება ადამიანებზე. ეს ფართოდ გავრცელებული დარგია. ერთი და იგივე პრეპარატი სხვადასხვა ადამიანზე სხვადასხვაგვარად მოქმედებს. ყველა ადამიანს განსხვავებული გენეტიკური კოდი გვაქვს და თუ ადგილი აქვს რაიმე ტიპის გადაგვარებას ერთსა და იმავე მედიკამენტს ჩვენთვის სასარგებლოდ ვერ ვიყენებთ. ფარმაკოგენომიკა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, მაგალითად, ფსიქიატრიაში, ნარკოლოგიაში. ეს კვლევა მისცემს საშუალებას ექიმს სწორად განსაზღვროს მკურნალობის მიმართულება, პაციენტს კი – დაზოგოს დრო და ნერვები. ფარმაკოგენომიკა კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ქიმიოთერაპიის შერჩევისას. ამის გარდა, დღეს მსოფლიოს წამყვანი ფარმაცევტული კომპანიები ამ კვლევებზე დაყრდნობით მუშაობენ. კვლევა ადგენს, რომ გენში მუტაციაა და იმ გენის გადაგვარებისთვის აწარმოებენ პრეპარატებს“.
„ჯენეტიქსის“ გუნდი იკვლევს მემკვიდრულ და იშვიათ დაავადებებს. ნათია გვიხსნის რომ მემკვიდრულია პათოლოგიები, რაც მშობლებისგან გადმოგვეცემა, თუმცა, ერთია გენეტიკა და მეორეა დამემკვიდრება.
მალე ბაზარზე Health Mark Group-ის სახელთან დაკავშირებული კიდევ ერთი კომპანია IDDNA გამოჩნდება, ის სრულად პრევენციულ მედიცინაზე იმუშავებს. აქ მოგცემენ რეკომენდაციას როგორ არ უნდა დაბერდეთ, როგორ უნდა იკვებოთ და ივარჯიშოთ. ახალი კვლევითი ცენტრი ჯანმრთელ ადამიანებზე იზრუნებს, რომ მათ შეცვალონ ცხოვრების სტილი, მოუარონ საკუთარ თავს და ბოლოს და ბოლოს საქართველოშიც გავიაზროთ მოსაზრება, რომ ჯანმრთელობა სრულად გენებზეა დამოკიდებული.
„ჯანმრთელობის დაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბოლო მონაცემებით, ადამიანის ჯანმრთელობის მდგომარეობას 70%-ით ცხოვრების წესი და კვება განსაზღვრავს, 15%-ით სამედიცინო მომსახურების ორგანიზაციები, ასევე 15%-ით გენეტიკური თავისებურებები. ყველა ადამიანის ორგანიზმი საკვებ ნივთიერებებზე განსხვავებულად რეაგირებს, რადგან ნივთიერებათა ცვლის პროცესი ინდივიდუალურია და ძირითადად, გენეტიკაზეა დამოკიდებული. სწორედ, ცხოვრების ჯანსაღი წესისა და პრეციზიული მეთოდების დასანერგად დნმ-ზე და რნმ-ზე დაფუძნებული ნუტრიგენეტიკული ტესტი შეიქმნა, რომლიც გვაძლევს შესაძლებლობას გავიგოთ ზუსტი ინფორმაცია კვებაზე პასუხისმგებელი გენების შესახებ“.
მალე ქართულ მედიცინაში კიდევ ერთ ახალ განაცხადს უნდა ველოდოთ, ეს ოჯახის წინასწარ დაგეგმარების ინსტიტუტი იქნება ანუ კომპანია – “MEDLINE”. ინვიტრო განაყოფიერებისა და სუროგაციისადმი დღეს არსებული დამოკიდებულების გათვალისწინებით, ნათიას მიაჩნია, რომ ქართული საზოგადოება მის იდეას მიიღებს და ის პოპულარულიც გახდება, რადგან სერვისი, რომლის შეთავაზებისთვისაც ემზადება, იქნება საუკეთესო საშუალება, რომ ოჯახებმა თავიდან აიცილონ და მინიმუმამდე დაიყვანონ წარუმატებელი ინვიტრო განაყოფიერებისა და სუროგაციის წარუმატებელი შემთხვევები.
„გვინდა დიაგნოსტიკაში, არა მხოლოდ გენეტიკურ, არამედ ბიოქიმიურ დონეზეც შევკრათ გუნდი. გათვლა, მხოლოდ საქართველოზე არ გვაქვს, გვინდა ამიერკავკასიაში გავიდეთ. ჩვენს მეზობლად სომხეთში, აზერბაიჯანში, უზბეკეთში, ყაზახეთსა და ტაჯიკეთში ბაზარი ამ მიმართულებით სრულად აუთვისებელია“.
თუმცა, ჯერ მთავარი საქართველოა, რომელსაც ნათიას წამოწყებული საქმის შედეგად, უკვე აქვს ისეთი პროფესიონალებით დაკომპლექტებული ლაბორატორიები, რომლებიც მანამდე ქვეყნიდან შორს საქმიანობდნენ.
აქამდე საქართველოში გარკვეული მიმართულების მოლეკულური დიაგნოსტიკა ხორციელდებოდა. Health Mark Group-ის შვილობილი ლაბორატორიები კი, გენეტიკურ დონეზე იკვლევენ ფილტვის, ნაწლავის, თავის ტვინის სიმსივნეს, კანის მელანომას, ლეიკემიას, იშვიათ თანდაყოლილ გენეტიკურ პათოლოგიებს. მოკლედ ყველაფერს იმას, რაც საჭიროა და აქამდე ქვეყნაში არავის დაუნერგავს.
მალე მის სახელთან დაკავშირებული კიდევ ერთი კომპანია GENGREEN შემოვა. აქ ნათია ადამიანს გასცდება და მისი ლაბორატორია სოფლის მეურნეობისა და ვეტერინარიის მიმართულებით იმუშავებს, აქაც მთავარი მოლეკულური გენეტიკა იქნება.
Health Mark Group-ის საქმე ის საქმეა, რომელსაც შეუძლია სამედიცინო ტურიზმის განვითარებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს, მათ შორის, კვლევების ღირებულებიდან გამომდინარეც, რაც განსაკუთრებულ დატვირთვას იძენს მაშინ, როცა სამედიცინო ტურიზმი ქვეყანაში ნაკლებად განვითარებულია. 2019 წლის ოფიციალური მონაცემებით, მკურნალობა/გაჯანსაღების მიზნით, საქართველოში, საერთაშორისო ვიზიტების რაოდენობამ 135 887 შეადგინა, რაც ჯამური მაჩვენებლის მხოლოდ 1,8%-ია. ისეთი ძლიერი ლაბორატორიები, როგორიც ნათია ცაბუტაშვილმა ააწყო, მეზობელი ქვეყნების წარმომადგენლებს საშუალებას მისცემს ჩამოვიდნენ საქართველოში და ევროპის კლინიკებზე მნიშვნელოვანად დაბალ ფასად მათი ხარისხის სტანდარტის კვალიფიციური კვლევები ჩაიტარონ. სამედიცინო ტურიზმიდან მიღებული შემოსავლების შედეგად კი სარგებელი ექნება ქვეყნის ეკონომიკასაც.
ბევრჯერ ჰქონდა შანსი, როგორც წარმატებულ ექიმს, კარიერა ევროპის ქვეყნებში გაეგრძელებინა, მაგრამ ვერ შეძლო ოჯახისა და მეგობრებისგან შორს ყოფნა. საკუთარი გადმოსახედიდან მიაჩნია, რომ საჭიროა ევროპული განათლების მიღება, მაგრამ საჭიროა დაბრუნება, ვინაიდან თვლის, რომ ეს არის პასუხისმგებლობა საკუთარი ქვეყნის წინაშე და განსაკუთრებით მაშინ, როცა შენს ქვეყანას ასე სჭირდები.
ავტორი: სოფო ბერიძე
ფოტო: ანა ბოკო