უკვე ერთი წელია, რაც კორონავირუსთან ერთად ვცხოვრობთ და ყოველდღიურად გვიწევს მის მიერ გამოწვეულ მძიმე შედეგებთან შეჯახება. მსოფლიოს მოსახლეობა, ამჟამინდელი მონაცემებით, უკვე 2 მილიონზე მეტითაა შემცირებული. ეს ბოლო ათწლეულების განმავლობაში, მეორე მსოფილიო ომის შემდეგ, ყველაზე მასშტაბური დანაკარგია.
გარდა ამისა, პანდემიამ მნიშვნელოვნად შეაფერხა თითოეული ქვეყნის როგორც ეკონომიკური, ისე – პოლიტიკური თუ სოცილაური განვითარება. ეს ყველაფერი, ცხადია, ნეგატიურ გავლენას ახდენს საერთო ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე.
შესაბამისად, საჭიროა არა მხოლოდ კოვიდ-19-ის საბოლოო „დამარცხებაზე“ ზრუნვა, არამედ მის მიერ შექმნილი მასობრივი ტრავმის განკურნების გზების ძიებაც.
საინტერესოა, რას ამბობენ ამასთან დაკავშირებით ე.წ. ტრავმის მეცნიერები.
David Trickey-ის, ბრიტანელი ფსიქიატრისა და ტრამვის საბჭოს წარმომადგენელის განმარტებით, ტრავმა შეიძლება გავიგოთ, როგორც ჩვენი მსოფლმხედველობის რღვევა. ანუ ესაა მომენტი, როდესაც საკუთარი თავის თუ მთლიანად გარემო სამყაროს მიმართ ჩვენი ხედვა მუდმივი სტრესის ფონზე განიცდის ერთგვარ მუტაციას, რის შედეგადაც ყველაფრის მიმართ გვიყალიბდება ნეგატიური და უიმედო დამოკიდებულება. ამას კი საბოლოო ჯამში მივყავართ უმწეობასა და სასოწარკვეთიელაბამდე.
აქვე აღსანიშნავია, რომ ადამიანები სხვადასხვანაირად აღიქვამენ გარემოში მომხდარ მოვლენებს, შესაბამისად, რაც ერთი ინდივიდისთვის ტრავმულია, მან მეორეზე შეიძლება არც მოახდინოს გავლენა. მიუხედავად ამისა, რიგ შემთხვევებში, ტრავმა მაინც იღებს „ვირუსულ“ სახეს. ეს ხდება მაშინ, როცა გარემო მოულოდნელად იცვლება და ეს ცვლილებები უარყოფითად აისახება ადამიანთა ფართო მასების განწყობაზე.
გარდა იმისა, რომ ძალიან ბევრი ჩვენგანი ყოველწამიერად განიცდის საყვარელი ადამიანის დანაკარგს კორონავირუსის გამო, რაც, რა თქმა უნდა, რთული გადასატანია. ცალკე აღნიშვნას საჭიროებს ექიმებისა და მედპერსონალის მიერ გაწეული სტრესული შრომა ვირუსთან ბრძოლაში. რეალურად, თითოეული ჩვენგანის სიცოცხლე დიდწილად სწორედ ამ ადამიანებზეა დამოკიდებული და, შესაბამისად, მათი მხრიდან საკუთარ თავზე ამხელა პასუხისმგებლობის აღება, ყოველდრიურად დღე-ღამის განმავლობაში ჯანმრთელობის მძიმე მდგომარეობის პაციენტებთან კონტაქტი სრული სამედიცინო დამცავი „აღჭურვილობით“ და სხვა, ძლიერ მორალურ ზიანს აყენებს მათ.
ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, ჯანდაცვის სისტემის მუშაკების 20% განიცდის პოსტრავმულ ეფექტს კრიტიკულ პაციენტებთან იზოლირებულად მუშაობის შემდეგ.
არსებულ სიტუაციას კიდევ უფრო ამწვავებს გაურკვევლობა მომავლის მიმართ და მედიასაშუალებების მიერ გაშუქებული სიახლეები კოვიდ-19-ით გამოწვეული ლეტალური შემთხვევების შესახებ.
როგორ გავიგოთ, რამდენად ვართ ტრავმული სტრესის ქვეშ?
მეცნიერთა განმარტებით, ტრამვულ მდგომარეობას გააჩნია როგორც ემოციური, ისე – ფიზიკური სიმპტომები.
ემოციურს მიეკუთვნება:
- შოკი და უიმედოობა: გიჭირს რეალობის მიღება და „დამუნჯებულ“ მდგომარეობაში აკვირდები მოვლენების განვითარებას.
- შიში: გაქვს ცუდის მოლოდინი, კარგავ საკუთარ ემოციებზე კონტროლს და ვარდები სასოწარკვეთილებაში.
- სევდა: ფიქრი გარდაცვილილ ან მძიმე ჯანმრთელობის მდგომარეობაში მყოფ ადაიმიანებზე.
- უმწეობა: უუნარობა, დახმარება გაუწიო სხვას მძიმე მდგომარეობის დაძლევაში.
- საკუთარი თავის დადანაშაულება: სინანული იმის გამო, რომ შენ ცოცხალი და უვნებელი ხარ ან შეგეძლო მეტის გაკეთება სხვების დასახმარებლად და არ გააკეთე.
- ბრაზი: მთავრობის, ღმერთის ან სხვა ადამიანების მიმართ, რომლებიც გარკვეულწილად პასუხისმგებლები არიან შენს ემოციურ მდგომარეობაზე.
- სირცხვილი: საკუთარი გრძნობების გამო.
ფიზიკური სიმპტომები კი მოიცავს:
- სისუსტე და თავბრუსხვევა.
- ნერვული ჟრჟოლვა და კანკალი.
- გაძნელებული სუნთქვა.
- დაბნეულობა და კონცენტრაციის უნარის დაქვეითება.
- ძილის ნორმალური რეჟიმის რღვევა.
- მოულოდნელი ტკივილის შეგრძნება სხეულის სხვადასხვა ნაწილში.
- მადის დაკარგვა/მომატება, ან ალკოჰოლის, ნიკოტინის თუ ნარკოტიკის მიღებისკენ სწრაფვა.
როგორ დავძლიოთ ტრავმული სტრესი?
რა თქმა უნდა, ეს პროცესი არაა მარტივი. ემოციური წონასწორობის აღდგენას და ნორმალური ცხოვრების რიტმში ჩადგომას სჭირდება გარკვეული დრო. ამასთან, არ არსებობს „განკურნების“ ერთი კონკრეტული გზა, რომელიც ყველასთვის შედეგიანი იქნება. თუმცა, მაინც შეიძლება მოიძებნოს ისეთი ნაბიჯები, რომლეთა გადადგმაც დაგვეხმარება ტრავმული სიტუაციის დაძლევაში.
მაგალითად:
- გახსოვდეს, რომ არ არსებობს სწორი და არასწორი გრძნობები – ადამიანები სხვადასხავანაირად რეაგირებენ ტრავმულ სიტუაცებზე. ასე რომ, ამის გამო ნუ გაკიცხავ ნურც საკუთარ თავს და ნურც – სხვას.
- ნუ დათრგუნავთ საკუთარ ემოციებს, ეს კიდევ უფრო შეანელებს „გამოჯანმრთელების“ პროცესს – ხანდახან უფრო მარტივია უარყოფითი ემოციების დათრგუნვა და მათი უგულებელყოფა, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ ისინი ჩვენგან არსად მიდიან. ნეგატიური გრძნობების დაძლევა უფრო მარტივი იქნება თუ მათ არ „ჩავკლავთ“ ჩვენში.
- აკვიატებული ფიქრი ტრამვულ სიტუაციაზე – ეცადე ყურადღება გადაიტანო ისეთ რაღაცეებზე, რაც მოგწყვეტს ტრამვულ სიტუაციას. ეს შეიძლება იყო კითხვა, ფილმების ყურება, კერძების მომზადება ან შვილებთან ერთად თამაში.
- რუტინის განახლება – კომფორტულია ის, რასაც შეჩვეული ხარ. ამიტომ ეცადე, აღადგინო შენი ჩვეული რუტინა ან განაახლო ის არსებული რეალობის გათავლისწინებით.
- გადადე მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღება – მასშტაბური ცხოვრებისეული ნაბიჯების გადადგმამ შეიძლება კიდევ უფრო გაამწვავოს სტრესული სიტუაცია, ასე რომ, თუ შესაძლებელია, მოიცადე და როცა სრულად დაუბრუნდები ემოციურ წონასწორობას, შემდეგ მიიღე მსგავსი გადაწყვეტილებები.
ჩვეულებრივ, დაბნეულობა, შიში, უიმედობა, დანაშაულის გრძნობა და სასოწარკვეთილება მოკლე დროში ქრება.
თუმცა, თუ მოხდა ისე, რომ:
- დაახლოვებით ექვსი კვირაა, გრძლედება ტრავმული სტრესი და ვერ გრძნობ თავს კარგად.
- როგორც სახლში, ისე სამსახურში ირღვევა შენი პროდუქტიულობა.
- თავს ვერ აღწევ კოშმარებს, უარყოფით მოგონებებს თუ ფიქრებს.
- უფრო და უფრო მეტად გიჭირს სხვებთან კომუნიკაციის დამყარება და ურთიერთობა.
- გეფიქრება სუიციდზე.
მაშინ უმჯობეისა მიმართოთ სპეციალისტს, რომელიც გაგიწევთ საჭირო დახმარებას.